Kako je već poznato Milorad Dodik, predsjednik entiteta Republika Srpska, posljednjih godina sistematski i otvoreno ruši temelje državnih institucija Bosne i Hercegovine. On svojim političkim akcijama, sve otvorenije i smjelije, predstavlja direktan izazov postojećem ustavnom poretku. Najnoviji potez u tom pravcu je pokušaj uspostave entitetskog izbornog sistema, potpuno odvojenog od državnog.
Ono što je započeto u aprilu 2024. godine sada poprima institucionalne obrise. U tadašnjem potezu Narodne skupštine RS, pod Dodikovom kontrolom, usvojen je entitetski Izborni zakon. Taj akt je bio prvi veliki korak ka uspostavi paralelnih institucija koje bi zamijenile one državne. Uprkos protivljenju međunarodne zajednice i presudi Ustavnog suda BiH, proces se nastavlja.
-
Početak implementacije neustavnog zakona
Najnoviji potez dolazi iz Komisije za izbor i imenovanja Narodne skupštine RS, koja je 17. juna 2025. godine odlučila da raspiše javni konkurs za izbor članova Republičke izborne komisije. Ova komisija, prema entitetskom zakonu, treba da preuzme nadležnosti koje u sadašnjem ustavnom okviru pripadaju Centralnoj izbornoj komisiji BiH.
U službenoj odluci Komisije stoji:
“Na osnovu člana 58. stav (1) alineja 5. Poslovnika Narodne skupštine Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 66/20), člana 25. stav (2) Izbornog zakona Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 61/24), člana 8. Zakona o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 43/03)… Komisija raspisuje javni konkurs za izbor Republičke izborne komisije”.
Konkurs će, kako se navodi, biti objavljen u dnevnom listu „Glas Srpske“, „Službenom glasniku Republike Srpske“, kao i na zvaničnoj stranici entitetske skupštine.
-
Suprotno odluci Ustavnog suda BiH
Ustavni sud Bosne i Hercegovine je još u septembru 2024. godine donio odluku kojom se entitetski Izborni zakon proglašava neustavnim. Sud je jasno utvrdio da entiteti nemaju pravo preuzimati nadležnosti koje su prema Ustavu BiH u isključivoj ingerenciji države. Organizacija i provođenje izbora spada upravo u tu domenu.
Uprkos toj odluci, vlasti u Republici Srpskoj ne pokazuju namjeru da odustanu. Naprotiv, sve ide u smjeru jačanja paralelnih institucija. Nova entitetska izborna komisija trebala bi da vodi organizaciju izbora na teritoriji RS, mimo Centralne izborne komisije BiH, čime se krši ne samo presuda Ustavnog suda, već i temeljni principi Dejtonskog mirovnog sporazuma.
-
Paralelizam institucija kao politička strategija
Prema entitetskom zakonu, Republička izborna komisija bi imala puni kapacitet da organizuje sve izborne procese unutar RS – uključujući lokalne i eventualno entitetske parlamentarne izbore – bez učešća ili odobrenja CIK-a BiH. To podrazumijeva izradu biračkih spiskova, verifikaciju kandidatura, nadzor nad izbornim procesom, kao i objavu rezultata.
Ovakav paralelizam institucija nije samo tehničko ili administrativno pitanje, već jasno političko pozicioniranje RS kao entiteta koji djeluje izvan ustavnog i zakonskog okvira Bosne i Hercegovine. Dodik je time napravio novi korak ka de facto institucionalnoj secesiji.
-
Pitanje međunarodnog odgovora
Dok vlasti u RS sprovode zakon koji je najviši sud proglasio nevažećim, nameće se pitanje – gdje je reakcija međunarodne zajednice? Posebno je upadljiva šutnja visokog predstavnika Christiana Schmidta, koji prema Bonskim ovlaštenjima ima sve mehanizme da ovakve postupke zaustavi i sankcioniše.
Schmidt se, nakon perioda aktivnijih poteza tokom 2022. i 2023. godine, sada sve više povlači u tišinu. Izostanak reakcije otvara prostor za jačanje entitetskih institucija koje derogiraju državne. To nije samo znak slabosti međunarodne zajednice, već i signal vlastima RS da mogu ići još dalje.
-
Ustupanje državnih funkcija entitetu
Dodikova strategija je u svojoj suštini jednostavna – oduzimanje jednog po jednog državnog mehanizma i njegovo “prebacivanje” na entitetski nivo. Nakon pravosuđa, obrazovanja i policije, sada je na redu izborni sistem. Svaki od ovih koraka je pažljivo tempiran, osmišljen da testira granice dopuštenog i reakcije unutar BiH, kao i van njenih granica.
Usvajanjem i primjenom entitetskog izbornog zakona, te formiranjem vlastite izborne komisije, RS pokušava stvoriti potpunu institucionalnu autonomiju u praksi. Iako je takav potez formalno nezakonit, Dodik računa na nedostatak kapaciteta ili volje da se onemogući.
